ქუთაისის ინტელიგენცია საღორიის ტყეში აღნიშნავდა მეოცე საუკუნის შემობრძა­ნებას, აკაკი წერეთელმა რომ იქვე, მდელოზე, მორბენალი სამიოდე წლის გოგონა ხელში აიყვანა, ახალი საუკუნის კე­თილ ფერიად შერაცხა და უთ­ხრა: „შენ უნდა ასახელო ჩვენი საყვარელი სამშობლო მეოცე საკუკუნეში, კარგად დაიხსო­მე“.

და იმ გოგონამ მართლაც ასახ­ელა საქართველო მეოცე საუკუნ­ეში. ის შესულია მეოცე საუკუნის მსოფლიოს ათ საუკეთესო მსახიობ ქალთა შორის.

იმ გოგონას დღეს, აკაკის და­რად, მხოლოდ სახელითაც იხსენი­ებენ – ვერიკო.

ვერიკო ანჯაფარიძე – შემოქმ­ედი უთვალავი სასწაულის, უკვდ­ავი დიდოსტატი სცენაზე სიკვდი­ლის.

ფირმა შემოინახა მისი მარიამ სტიუარტის სვლა ეშაფოტისკენ და გიჩნდება ეჭვი, რომ მან კი არ გაიმეორა სტიუარტის სვლა, არამედ პი­რიქით – სწორედ მარიამ სტიუარტი მიბაძავდა მისეულ სვლას…

ვერიკო ანჯაფარიძე – სასწაუ­ლმოქმედი რომელიც მაყურებელის თვალწინ ლამაზდებოდა და ავიწყებდა ასაკს…

ასე იყო სცენაზე და ასე იყო ცხ­ოვრებაშიც.

გიგა ლორთქიფანიძე მიამბო­ბდა, რომ ვერიკო ანჯაფარიძემ თბილისში სტუმრად მყოფი რუსი მსახიობები წვეულებაზე დაპატი­ჟა ფიქრის გორაზე და ულამაზესი რუსი მსახიობი ქალებისთვის რომ ღირსეული კონკურენცია გაეწია, იმ წვეულებაზე ულამაზესი ქალბ­ატონები მიიწვია – ლიანა ასათიანი, მედეა ჯაფარიძე, დოდო ჭიჭინაძე, ლია ელიავა…

თავად 60-ს გადაშო­რებული ვერიკო იმ საღამოს კლ­ეოპატრას თამაშობდა თეატრში. სტუმრები შეიკრიბნენ, ულამაზეს ქალთა კოფორტა იყო წარმოდგენი­ლი, თავად ვერიკოს აგვიანდებოდა მისვლა. მივიდა ვერიკო, ახალგრიმ­ მოხსნილი, გადაღლილი, დადგა თა­მადად და…

ათიოდე წუთში ის იქცა ყველაზე ლამაზ ქალად… ყველა და­ატყვევა ქალიან-კაციანად…

60-ს მიტანებულმა ითამაშა მა­რიამ სტიუარტი, 65 წლის იყო, კო­ლხი მედეა რომ განასახიერა, 60-ს იყო გადაცილებული, ოთარაანთ ქვრივად რომ გარდაისახა ეკრანზე და… და შეძლო ის, რომ ყველა ჩვენ­განის მეხსიერებაში ოთარაანთ ქვ­რივი დარჩა მოხუც ქალად და არა 40 წლისად, როგორც ილია ჭავჭავ­აძეს ეწერა…

მას შეეძლო, სცენასა თუ ეკრა­ნზე, ერთი გამოხედვით თავზარი დაეცა მაყურებლისთვის, იქნებოდა ეს „ოთარაანთ ქვრივში“ თუ „დიდო­სტატის მარჯვენაში“ (ფინალში არ­საკიძის დედის გაელვება).

მას შეეძლო, ერთი ინტონაციით, ერთი რეპლიკით – „რაბინო, სტყუი“ – ეთქვა ყველაფერი და ეთქვა ის, რომ ასჯერ ბუნებრივი ინტონაცია მისეულ ინტონაციასთან ისევე ტყ­უოდა, როგორც რაბინი „ურიელ აკ­ოსტაში“…

ის იყო ვერიკო და დარჩება ვე­რიკოდ. მან იცოდა საკუთარი თავის ფა­სი. ამბობდა, რომ არც ერთი როლი არ ჩავარდნია. რომ შეეძლო, მაშინ გამოეწვია როლისთვის საჭირო სუ­ლიერი მდგომარეობა, როცა მოუნ­დებოდა. ამბობდა, რომ სცენიდან ჩამოსვ­ლისთანავე ისევ ვერიკო ხდებოდა, თავისი ხასიათით, ჩვევით, სახით, ხმით…

ათი წლის იყო, ნოტარიუსმა მა­მამ დაბადების დღეზე რომ თეატრი აჩუქა – ერთ ღამეში შინ, დიდ სადარბაზო ოთახში, სცენა აუშენეს ფარდებითა და დეკორაცი­ებით, სადაც პატარა ვერიკო სპექტაკლებს დგამდა.

„ჩემ მიერ დადგმულ წარმოდგე­ნებში ვთამაშობდი უეჭველად ბიჭს, რომელიც ამარცხებს დევს ან ვეშა­პს. როცა წამოვიზარდე, უკვე ვთ­ამაშობდი გმირებს, რომლებიც თავგანწირვით იბრძვიან და იმარჯვებენ“.

სწორედ იმ თეატრში დადგ­ამს ვერიკო „დარისპანის გასა­ჭირს“ და თავად ითამაშებს და­რისპანის როლს…

შემდეგ ნახა ალექსანდრე იმედაშვილის ოტელო და მისი არსება სა­მუდამოდ შეიპყრო თეატრმა. ყოველ წარმოდგენაზე, იმედაშვილის ოტელოს სიკვდი­ლის შე­ მდეგ, შეძრ­წუ­ნებული ვერიკო უარს ამბობდა შინ წასვლაზე და მხოლოდ შემდეგღა მი­ჰყვებოდათ, როცა იმედაშვილს ცო­ცხალსა და უვნებელს აჩვენებდნენ.

ვერიკო ანჯაფარიძეს ბავშვობი­დან ხიბლავდა ტრაგიკული ვითა­რებების წარმოდგენა.

„ძილის წინ ხელებს გულზე დავიკრეფდი და წა­რმოვიდგენდი, ვითომ მოვკვდი. სა­სტუმრო ოთახის კედელზე დიდი ხა­ლიჩა გვეკიდა, მის უკან თახჩა იყო. იქ შევძვრებოდი ხოლმე, საათობით ვიჯექი სიბნელეში, რაღაც საშინე­ლებებს წარმოვიდგენდი და როცა მართლა შემეშინდებოდა, კივილით გამოვვარდებოდი. მსიამოვნებდა თუ გარშემომყოფთ ვებრალებოდი. საღამოობით, როცა ყველა შინ იყო, როიალს მივუჯდებოდი, სამგლოვი­არო მარშს ვუკრავდი, ვტიროდი და მინდოდა, რომ სხვებსაც ეტირათ ჩე­მთან ერთად.

შეშფოთებული მშობლები ვერი­კოს ამგვარი განწყობების მიზეზს ეძებდნენ. მერეღა გამოტყდა ვერიკო, რადგან ულამაზო ვიყავი, თავს აყვანილ შვილად ვთვლიდიო…

1916 წელს 18 წლის ვერიკო მო­სკოვში მიდის. ლადო მესხიშვილის ქალიშვილს, ვარიას, ის მცირე თე­ატრის მსახიობ აიდაროვის სკოლ­აში მიჰყავს. მისი წაკითხული ლექსი უმალ დაატყვევებს სუმბათაშვილ-იუჟი­ნს, რომელიც ეტყვის: „სკოლა? ის თქვენ არაფერს მოგცემთ, მოდით, ერთად გავაკეთოთ „ნორა“ ან „ტე­ნტაჟილის სიკვდილი“…

„რისთვის სწავლობთ? მსახიო­ბობას სკოლაში ვერავინ ისწავლის“

– ეს სიტყვები კი ვერიკოს თვით მი­ხეილ ჩეხოვმა უთხრა, როდესაც ვე­რიკო თავის კლასელებთან ერთად მოსკოვის სამხატვრო თეატრში „მეთორმეტე ღამის“ რეპეტიციებს ესწრებოდა. მას მერე ვერიკოს სამხატვრო თეატრის პირველი სტუდიის არც ერთი სპექტაკლი არ გამოუტოვებ­ია.

სწორედ მაშინ მოიხიბლა ილარ­იონ პევცოვით და როცა გაიგო, რომ პევცოვი ჯგუფს იყვანდა, გადაწყ­ვიტა, აიდაროვის სტუდია მიეტოვ­ებინა და პევცოვის სტუდიაში ჩააბ­არა. ჩაირიცხა. მაგრამ აიდაროვის სტუდიის მიტოვება აღარ მოუწია – თვით აიდაროვმა მიიწვია პევცოვი თავის სტუდიაში ვერიკოს ჯგუფის პედაგოგად. პევცოვმა ჯგუფის წლიური გა­მოცდის ნახვა მოითხოვა. გამოცდაზე ვერიკოსა და მის თა­ნაკურსელს პედაგოგის დადგმული აივნის სცენა უნდა წარმოედგინათ „რომეო და ჯულიეტადან“. ვერიკოს არ მოსწოდა პედაგოგის დადგმული სცენა, ვერიკომ „რომეოც“ აიყოლია, რომ გამოცდაზე არა პედაგო­გის, არამედ ვერიკოს ვარიანტი ეჩ­ვენებინათ.

ვერიკოს ვარიანტში ჯულიეტა ხალიჩაზე დიდ თოჯინას უმჟღავნე­ბდა სიყვარულს, რომეოს მოულოდ­ნელად გამოჩენისას კი ამ თოჯინას იფარებდა სახეზე და იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ რომეოს პასუ­ხს ჯულიეტა კი არა, თოჯინა აძლე­ვდა…

მაგრამ გამოცდაზე, როცა პედა­გოგმა აივნის ნაცვლად ხალიჩა და თოჯინა დაინახა, განრისხებულმა ფარდის დახურვა ბრძანა, მაგრამ პევცოვმა მოითხოვა, ნამუშევარი ეჩვენებინათ…

მოსკოვშივე იჩინა თავი ვერიკოს ხასიათმა – მას არ შეეძლო მორჩილ­ება…

ვერიკო მოსკოვში შეხვდა რევო­ლუციას. საქართველოში 1918 წე­ლს დაბრუნდა. სწორედ იმ წელს დაბრუნდა საფრანგეთიდან ანტუანის მოწა­ფე გიორგი ჯაბადარი. ჯაბადარმა დააარსა სტუდია. მეცადინეობები საგარეჯოში მიმდინარეობდა. სტ­უდიას მალე ვერიკო ანჯაფარიძეც შეუერთდა.

„მოდიოდა ქალი დიდი ნაბიჯით. ეცვა აბრეშუმის გრძელი კაბა… არ­აჩვეულებრივად მაღალი ყელი. ვერ გაიგებდი, თვალებით ვის უყურ­ებდა, ოდნავ მოზრდილი ცხვირი, უწესრიგოდ, ფაფარივით გადმოყ­რილი თმა, ყველას მოგვესალმა და მომეჩვენა, რომ განსაკუთრებული ყურადღებით მე შემომხედა.

მე მას პირველად ვხედავდი… და ვხედავ­დი მხოლოდ მას!.. ეზოში მწვანეზე ჩამოვსხედით ყველა. მოხდა ისე, რომ ვერიკო ჩემთან ახლოს დაჯდა. რა ბედნიერებაა!.. ბედნიერებას განვიცდიდი და არ მესმოდა, რას ნიშნავდა ეს… ჯაბადარმა ახალგა­ზრდა მსახიობ ქალს სთხოვა, რამე წაეკითხა. ვერიკომ სასტიკი უარი განაცხადა, სთხოვდნენ ჩვენი მს­ახიობებიც.

„ვთხოვ, იქნებ დამიჯე­როს“, – გავიფიქრე და თითქმის ჩუ­რჩულით ვთქვი: მეც ძალიან გეხვ­ეწებით-მეთქი, მან ერთი შემომხედა და დაუყოვნებლივ დაიწყო…

რატომ დაიწყო მაინცდამაინც მაშინ, როცა მე ვთხოვე? არ ვიცი… საოცარი მუსიკალური ხმა გა­ისმა. ეს იყო ძლიერი ექსპრესიით,იდუმალებით წაკითხული ლექსი. ყველაზე ძლიერი შთაბეჭდილება მოახდინა, მეჩვენებოდა, რომ ეს ყველაფერი ჩემთვის იყო!.. ვატყუე­ბდი ჩემს თავს. რატომ? რატომ? რა ახლოს იყო მისი ხელი დაბლა, ხა­ლიჩაზე. ვეღარაფერს ვგრძნობდი… მე ტაში არ დავუკარი, დავიხარე და ხელზე ვაკოცე…“ – ასე იხსენებდა ვერიკოსთან პირველ შეხვედრას მიხეილ ჭიაურელი…

მათ შორის დიდი გრძნობის ძა­ფები გაიბა… ვერიკო ანჯაფარიძე სცენაზე პირველი გამოჩენისთანავე აღია­რეს…

და აი, ვერიკო ანჯაფარიძე ცო­ლად მიჰყვება არა მიხეილ ჭიაურე­ლს, არამედ სახელოვან შალვა ამირეჯიბს, გამოჩენილ პოლიტიკურ მოღვაწეს, ეროვნულ-დემოკრატს, პოეტსა და ჟურნალისტს, ნამდვილ ვაჟკაცს. ჯერ კიდევ წმინდა ნინოს სასწავ­ლებელში სწავლობდა, შალვა ამირ­ეჯიბს რომ იცნობდა. სწორედ შალვა ამირეჯიბის მეშვეობით დაუა­ხლოვდა ის ცისფერყანწელებს. შა­ლვა მასზე 11 წლით უფროსი იყო…

ვერიკო ანჯაფარიძემ და შალვა ამირეჯიბმა ჯვარი ქვიშხეთში, პა­ტარა ეკლესიაში დაიწერეს. ეკლესიიდან გამოსულ პატარძალს გული შეუღონდა… მას უკვე მიხეილ ჭიაუ­რელი უყვარდა, მიხეილ ჭიაურელი კი უკვე ცოლშვილიანი იყო იმ დრ­ოს…

ამბობენ, რომ მამამ სთხოვა ვე­რიკოს სიკვდილის წინ, ცოლად შა­ლვა ამირეჯიბს გაჰყოლოდა. ალ­ბათ, ვერიკოც ფიქრობდა, რომ თუ სხვისი ცოლი გახდებოდა, უფრო დაიმორჩილებდა საკუთარ გულს… მათ ქალიშვილიც შეეძინათ, მა­გრამ მალევე გარდაეცვალათ.

„ამბობენ, რომ ჯერ ბავშვი ხარ, არ შემრჩები დიდხანს ცოლად. მე არ მინდა დავიჯერო, ნათქვამია ჭორის ტოლად.“ ვკითხულობთ შალვა ამირეჯ­იბის მიერ ვერიკოსთვის მიძღვნილ ლექსში. ის, რისი დაჯერებაც არ სურდა ამირეჯიბს, მალე გახდა დასაჯერე­ბელი – ისინი ერთმანეთს დაშორდ­ნენ. მაგრამ ამირეჯიბს ის უკანასკნ­ელ ამოსუნთქვამდე უყვარდა. ემიგ­რაციაში წასულსაც არ შეურთავს ცოლი…

„თქვენ სიყვარულზე მითხარით „არა“ და მომიხურეთ გულის კარები, მაგრამ მე მაინც ტკბილ არმაღანად მოგართვით ლურჯი მინანქარ­ები“ – წერდა შალვა ამირეჯიბი…

ვერიკო ცოლად გაჰყვა მიხეილ ჭიაურელს… კოტე მარჯანიშვილი რომ საქა­რთველოში ჩამოვიდა, ის მიხეილ ჭიაურელთან ერთად იყო გერმანია­ში, სადაც მიხეილ ჭიაურელი ქანდ­აკების ხელოვნებას ეუფლებოდა.

ვერიკო რომ თბილისში დაბრუნ­და, მარჯანიშვილს უკვე დადგმული ჰქონდა „ცხვრის წყარო“. უკვე გა­ისმოდა ხმები მარჯანიშვილის დი­ქტატურაზე და აი, ვერიკო მიდის რუსთაველის თეატრში მარჯანიშ­ვილთან შესახვედრად. თამამად შედის მასთან და სვამს კითხვას

-„მიმიღებთ უკან?“

მარჯანიშვილი ეტყვის, რომ მა­სზე ზღაპრებს ჰყვებიან, და რომ ვალდებულია, დააბრუნოს. ვერიკო იგრძნობს და ირონიას მიახლის პი­რში:

-„თქვენს შესახებაც ჰყვებიან“!

მარჯანიშვილი დაინტრიგდება:

-„რას ჰყვებიან?“

ვერიკო პირში მიახლის:

-„თქვენ დიქტატორი ხართ, თრგუნავთ მს­ახიობს!“

მარჯანიშვილი განრისხდება:

-„გაეთრიეთ აქედან!“

მაგრამ მალე თავად მარჯანიშ­ვილის ინიციატივით შერიგდებიან და სწორედ ვერიკო მოგვევლინება მისი თეატრის პრიმად – ოფელიად, ივდითად…

ვერიკო იყო ქართული სცენის დედოფალი და იქცა მარადიულ დე­დოფლად. მაგრამ დედოფლებსაც მიჰყვებათ ოცნებანი იმ ქვეყნად… მას გული სწყდებოდა, რომ ვერ ითამაშა ჯულიეტა, ჰედა გაბლერი, ლედი მაკბეტი…

ავტორი: რეზო შატაკიშვილი.

(გაზეთი “პრაიმტაიმი” N48(6)-ის არქივიდან 2010 წ.)