ავტორი: ქეთი ხატიაშვილი
ახალი პრემიერის ახალი ინიციატივები თანამედროვეც არის, ახალიც და განსხვავებულიც. საინტერესოა, როგორ აფასებენ ამ ინიციატივებს პროფესიონალები. „პრაიმტაიმმა“ ზურაბ ჯაფარიძეზე ყურადღება შემთხვევით არ შეაჩერა. შეიძლება ითქვას, რომ ის ერთადერთი პოლიტიკური ფიგურაა, რომელიც ანალიზის დროს პირად პოლიტიკურ დამოკიდებულებებზე აქცენტს არ აკეთებს. „გირჩების“ ლიდერი ზურაბ ჯაფარიძე მამუკა ბახტაძის ინიციატივებს „პრაიმტაიმისთვის“ აფასებს. საუბარი მცირე მთავრობის კონცეფციით დავიწყეთ.
– მცირე მთავრობის კონცეფცია დადებითად შეიძლება შეფასდეს. თუმცა, ვნახოთ, რა გამოვა, როგორ განხორციელდება: რამდენს გაუშვებენ და რამდენად შეამცირებენ სამთავრობო ხარჯებს. ასე რომ, იდეა კარგია, ვნახოთ, პრაქტიკაში როგორ შესრულდება.
სამინისტროების რაოდენობის შემცირება თავისთავად ძალიან სწორია. რაც უფრო მეტი სამინისტროა, მით უფრო მეტი კორუფციის პოტენციური წერტილი არსებობს. თუ არის, მაგალითად, 20 სამინისტრო, 20 ადგილს უნდა უყურო, ვინმე ხომ არ იპარავს, თუ გაქვს 10 სამინისტრო – 10 ადგილას უნდა უყურო. შესაბამისად, გაცილებით მარტივია ებრძოლო კორუფციას, თუნდაც იმიტომ რომ ნაკლები წერტილებია პოტენციური რისკებით.
ბიუროკრატიას, კერძო ბიზნესისგან განსხვავებით, საერთოდ, ბუნებრივი ზრდა ახასიათებს. ბიზნესი თუ რამეს არასწორად გააკეთებს, წავა წაგებაზე და გავა ბაზრიდან. ბიუროკრატია კი, როცა რამეს ვერ გააკეთებს, ამას უფულობით ხსნის, ამიტომაც ყოველ წელს აკითხავს პარლამენტს და მეტ ფულს ითხოვს. ეს კი ბიუროკრატიის სულ უფრო და უფრო მეტ ზრდას ნიშნავს. და რაც უფრო მეტი სამინისტროა, მით უფრო მეტი ითხოვს ბიუჯეტის გაზრდას. და ამ მხრივაც უკეთესია ცოტა სამინისტრო – ბევრისგან ფულის დამატების მოთხოვნა არ არის.
ყველაზე მნიშვნელოვანი აქ ის არის, რომ, რაც უფრო ცოტა ფულს ხარჯავს მთავრობა, მით ნაკლებს იღებს ის ეკონომიკიდან. მით უფრო სწრაფად იზრდება ეკონომიკა. კონკრეტულ მაგალითზე ვნახოთ. მთავრობა ჯამურად ხარჯავს სადღაც 32-35%-ს, კარგი იქნება, თუ ეს მაჩვენებელი 20%-ზე მაინც ჩამოვა. ამიტომაც უნდა ვნახოთ, როგორ და რამდენად შეამცირებენ ხარჯებს. თქვეს, 100-120 მილიონით შევამცირებთო და მას სოციალურ ნაწილში გადავისვრითო, რაც იდეაში დიდად არაფერს ცვლის. თუმცა, თუ მართლა რეალურად წავიდნენ მცირე მთავრობის კონცეფციის მიმართულებით, რაც კვირიკაშვილს არ გაუკეთებია, მან სამინისტროები გააერთიანა მხოლოდ, ხარჯები არ შეუმცირებია. რაც დატოვა სააკაშვილმა მთავრობის ხარჯების მოცულობა, კვირიკაშვილმა იგივე მაჩვენებლებზე შეინარჩუნა, არც გაუუმჯობესებია, მაგრამ არც გაუუარესებია.
– თუმცა, როგორ მოხდება კადრების სამსახურიდან დათხოვნა? ხომ არ მიღებს ხელისუფლება სოციალურ ბომბს?
– საჯარო სექტორში ძალიან ბევრი ადამიანია სახლში გასაშვები. დაზღვევა შეიძლება – ამ ადამიანებს ხელფასები ერთი წლით მაინც უნდა შეუნარჩუნდეთ. მთავარი ხარჯი არ არის ხელფასი, არამედ ის, რაც ერთ დასაქმებულზე ბიუჯეტი ხარჯავს. აქ ვგულისხმობ იგივე ოფისის ხარჯებს, ელექტროენერგიას, გათბობას, ტრანსპორტს, საწვავს, მანქანებსა და სხვა. თანაც, ამ ადამიანებს რაღაც ფუნქციები ხომ აქვთ, ვითომ რაღაცას ხომ აკეთებენ? და ამაშიც იხარჯება ფული. უამრავი ფული გამოთავისუფლდება თუ მათ სახლში გავუშვებთ, მაგრამ ხელფასს დავუტოვებთ.
– გინდათ თქვათ, რომ, თუ მე საჯარო სამსახურში 1000 ლარი მაქვს, ბიუჯეტი ორჯერ მეტს ხარჯავს ჩემს „შენახვაზე“ სამსახურში?
– კი, გაცილებით მეტს ხარჯავს, შეიძლება თქვენც ხარჯავდეთ ბიუჯეტიდან ფულს სისულელეებში. მაგალითად, სოფლის მეურნეობაში „ოცნების“ ხელისუფლების პერიოდში დაახლოებით 2 მილიარდი ლარი დაიხარჯა. ეს ბოლო 5-6 წლის მანძილზე. სოფლის მეურნეობაში ზრდამ კი მხოლოდ 4% შეადგინა. ეს ძალიან ცოტაა, გამოდის, რომ ეს 2 მილიარდი წყალს გავატანეთ. ჯობდა სამინისტროში მომუშავეთაგან ბევრი სახლში გაგვეშვა და ბევრი თანხა დაგვეზოგა.
სხვათა შორის, თუ ეტყვი, ერთი წელი შეგინარჩუნდება ხელფასიო, ბევრი სიხარულით გაიქცევა სახლში.
სამინისტროებში ბევრი არაფერს აკეთებს, დადიან და ყავას სვამენ, სიგარეტს ეწევიან, მართლა მობეზრებული აქვთ უკვე ეს სამსახური.
– რაც შეეხება დღგ-ს დაბრუნებას?
– ეს ინიციატივა ბახტაძემ ჯერ კიდევ ფინანსთა მინისტრობის დროს გააჟღერა და, ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია. სახელმწიფო ბიზნესს ავტომატურად უბრუნებს ზედმეტად გადახდილ თანხას. ეს რას ნიშნავს?
როგორც იცით, სახელმწიფო ბიზნესებს ახდევინებს დღგ-ს. ეს რთულად საანგარიშო გადასახადია და არის შემთხვევები, როცა ბიზნესებს უწევთ ზედმეტის გადახდა. წლის ბოლოს ხდება გასწორება. ანგარიშობენ, რამდენი ჰქონდა გადახდილი, რა უნდა ჩაეთვალოს... ზედმეტობა რაც გამოდის, ის სახელმწიფომ უკან უნდა დააბრუნოს, იმიტომ რომ ამ კომპანიის ფულია.
აქამდე სახელმწიფო აღიარებდა, რომ ფული ჰქონდა დასაბრუნებელი, მაგრამ პროცესი შეიძლება თვეობით ან წლობითაც კი გაწელილიყო. ახლა ზედმეტობა ავტომატურად გიბრუნდება უკან. არ ვიცი, რამდენად სწორია, მაგრამ, როგორც თავად ამბობენ, ნახევარ მილიარდ ლარზეა საუბარი, რაც დააბრუნეს. ბიზნესისთვის ეს ფული საოპერაციოდ მნიშვნელოვანია ძალიან...
– ერთ-ერთი ინიციატივაა იმ ჯარიმების ჩამოწერა, რაც კომპანიებს 2011-2013 წლებში სააკაშვილის ხელისუფლებამ დააწესა...
– ამ ინიციატივით 2013 წელს პარლამენტში მე გამოვედი. საერთოდ, ჩვენთან, როცა ხელისუფლება იცვლება, ბიზნესი ჩერდება, ისინი ცვლილებაში გარკვეულ რისკებს ხედავენ – არავინ იცის, რას იზამს ახალი ხელისუფლება. თანაც საქართველოში დიდი ბიზნესები, ვინც ფულს შოულობს, როგორც წესი, ხელისუფლებასთან არის დაკავშირებული. შესაბამისად, არის შიშები, რომ ახალმა ხელისუფლებამ შეიძლება ვინმეს ძველი ცოდვები ამოუქექოს, რაღაც წაართვას, რაღაც გაუჩეროს... ამიტომაც ბიზნესი ჩერდება და ეკონომიკაც იყინება. ბიზნესი, როგორც წესი, ჩერდება და ელოდება, როგორ დალაგდება სიტუაცია ან ახალ ხელისუფლებასთან ეძებს კავშირებს.
ასე მოხდა ვარდების რევოლუციის დროსაც. ოქრუაშვილი რომ ხალხს იჭერდა, მაშინ ყველაფერი გაჩერებული იყო. მაშინ რამდენჯერმე გაატელევიზორეს დაკავების პროცესი. პროცესი ბენდუქიძემ გააჩერა... მიხვდა, რომ ასე გაგრძელება არ შეიძლებოდა და ის კატასტროფამდე მიიყვანდა ეკონომიკას.
ასე მოხდა 2013 წელსაც. ამიტომაც ის, რომ პოლიტიკური გადაწყვეტილება მიიღეს და ეს ჯარიმები ჩამოაწერეს, კარგია, თუმცა, ახლა, ექვსი წლის შემდეგ ამის გაკეთება ცოტა დაგვიანებულად მიმაჩნია, თუმცა, მაინც მნიშვნელოვანი და კარგია. მინუსი აქ ის არის, რომ ასეთი მიდგომა უსამართლოა რაღაც თვალსაზრისით იმათ მიმართ, ვინც გადასახადებს იხდიან. ვინც არ გადაიხადა, გამოდის, რომ ყველაფერი შერჩა.
2013 წელს, როცა ყველაზე ეფექტიანი იქნებოდა ამ ვალების ჩამოწერა, მაშინ პარლამენტში მითხრეს, შენ ნაციონალების „გაპრავება“ გინდაო. რა შუაში იყო? ამიტომაც ეს ინიციატივა არ გავიდა.
ბახტაძემ, სხვათა შორის, ბლოკჩეინ ტექნოლოგიების გამოყენებაზე გააკეთა აქცენტი, რაც ძალიან კარგია. მართალია, დეტალებზე ყურადღება არ გაუმახვილებია და რა იგულისხმა, არ ვიცი, მაგრამ თვითონ ის ფაქტი, რომ პრემიერ-მინისტრი საუბრობს უახლეს ტექნოლოგიებზე, რომელზეც მხოლოდ რამდენიმე წინ წასული ქვეყანა საუბრობს და იყენებს, უკვე კარგია.
მან, ასევე, ისაუბრა ელექტრონულ მმართველობაზე. ამ მხრივ ესტონეთი სამაგალითოა. ბევრად წინ არის ამ სფეროში და ესეც ძალიან კარგია.
– რაც შეეხება საბანკო რეგულაციებს, რასაც ყველაზე დიდი ხმაური მოჰყვა, ამაზე რას იტყვით?
– თუ ეს წინასაპრემიერო კამპანიის ნაწილი არ იყო და ეს რეგულაციები მართლაც შემოიღეს, პრობლემა იქნება. პირველი იმიტომ, რომ ის დასახულ მიზანს ვერ მიაღწევს. მიზანი თუ ის არის, რომ ამით პრობლემები შეუქმნან მსხვილ ბანკებს, არასწორად იქცევიან. დამატებითი რეგულაციები ამ ბანკებს კიდევ უფრო მონოპოლისტურ მდგომარეობაში ჩააყენებს, რადგანაც პატარა ბანკები თამაშის ახალ წესებს ვერ გაუძლებენ და ბაზრიდან გავლენ, დიდი ბანკები კი გადარჩებიან. ნებისმიერი რეგულაცია ბიზნესისთვის არის ხარჯი. ამ ხარჯს პატარა ბანკები ვერ გაწევენ, დიდები გადაიხდიან და გადარჩებიან.
– რეგულაციები მაინც ბანკებზეა ორიენტირებული თუ ხალხზე?
– ვითომ ხალხზე, მაგრამ რეალურად ის მხოლოდ პატარა ბანკებს დაარტყამს.
ამის გარდა, რიგით მოქალაქეებს გაუჭირდებათ სესხის აღება, რაც უკვე ხდება. პროცენტიც გაიზრდება. მაგალითად, როცა ტექნიკას ყიდულობდით, იქ იჯდა ბანკის წარმომადგენელი და იქვე გიკეთებდათ ყველაფერს, ახალი რეგულაციების გამო ბანკი ამას ვეღარ გააკეთებს. ამიტომაც ახლა მაღაზია თავად ეცდება შიდა განვადების გაკეთებას, თუმცა, რადგანაც ბანკი შუამავალი აღარ არის, ეს განვადება მისთვის უფრო რისკიანი იქნება, ამიტომაც პროცენტს ასწევს, რომ დააზღვიოს. თუ რეგულაციები დარჩება, ნაკლები სესხი გაიცემა, ნაკლები ეკონომიკური აქტივობა იქნება და ეკონომიკური ზრდა შენელდება. პოლიტიკურად შეიძლება ეს მომგებიანია, მაგრამ პრაქტიკაში წამგებიანი იქნება.
– თქვენ რომ პრემიერი იყოთ, ჭარბვალიანობას, რომელიც არსებობს, როგორ უპასუხებდით?
– პასუხი სწრაფ ეკონომიკურ ზრდაშია.
მე გადასახადებს დავწევდი, მთავრობას შევამცირებდი, პრივატიზაციაზე გავუშვებდი უამრავ სახელმწიფო ქონებას. ეკონომიკაში ახალ აქტივებს გავაცოცხლებდი და სწრაფად გავზრდიდი ეკონომიკას. ეროვნულ ბანკს გავაუქმებდი. ხალხს შემოსავალი უნდა გაუჩნდეს, რომ ბანკის სესხები გადაიხადოს – ეს არის პასუხი და არა ის, რომ ხალხს ვალის აღება აუკრძალო.
– მოდი, მეორე მხრიდანაც შევხედოთ. უცხოეთში, მაგალითად, თანამედროვე ტექნიკას სესხით არავინ იყიდის, მათ ესმით რისკები. თუ ფული აქვთ, შეიძენენ, მაგრამ ბანკიდან ვალს ამისთვის არ აიღებენ. ჩვენ ყველაფერზე სესხებს ვიღებთ...
– აქაც ისწავლიან, ჩამოყალიბდება ეს კულტურა, ადამიანები შეცდომაზე სწავლობენ. ადამიანი თავისუფალია და შეცდომებზე ისწავლის, პასუხისმგებლობის გრძნობა ხომ უნდა გაგვიჩნდეს? სანამ სახელმწიფო იღებს ჩვენ მაგივრად გადაწყვეტილებას, მანამდე პასუხისმგებლობის გრძნობა შეიძლება, არ გაგვიჩნდეს, იმიტომ რომ ვიღაც ყოველთვის ჩათვლის, რომ ამაზე სხვამ უნდა იფიქროს.
– ანუ თქვენი პასუხი იქნებოდა, ისწავლეთ მწარე გაკვეთილებზე?..
– ხელისუფლების პასუხი ისეთი რეფორმების გატარებაა, რომელიც ეკონომიკას აამუშავებს და ხალხს შემოსავალს გაუჩენს...
– კარგით, შემდეგ ინიციატივაზე გადავიდეთ. დღგ-სგან რიგი სფეროების, მაგალითად, ფარმაცევტული საწარმოების გათავისუფლება...
– ამ ინიციატივას, ვფიქრობ, ფასზე მინიმალური გავლენა შეიძლება ჰქონდეს. დიდად ფასების შემცირებას არ უნდა ველოდოთ.
აქ პრობლემა გადაიჭრება, თუ სოციალური დახმარების სისტემა გასწორდება – მეტ ფულს მივცემთ გაჭირვებულს, ვისაც მედიკამენტებისთვის თანხა სჭირდება და არ აქვს. ახლა ხშირად ფული მდიდარ ოჯახებში მიდის ხოლმე.
– ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც ჯერ ივანიშვილმა თქვა და ახლა ბახტაძემ გაიმეორა, ეს არის ეკონომიკასა და დემოკრატიას შორის არსებული ბალანსის გასწორება, რასაც ეძახიან: დემოკრატია განვითარდა, ეკონომიკა კი მას ვერ ეწევა... ბახტაძის პროგრამა არის ორიენტირებული ამ ბალანსზე?
– თუ რეგიონს ავიღებთ შედარებად, მაშინ ეკონომიკა თავისი განვითარებით დემოკრატიას მართლაც ჩამორჩება და ეს სწორია. მაგალითად, ეკონომიკის თვალსაზრისით, ჩვენ თურქეთიც გვისწრებს, აზერბაიჯანიც, სომხეთთან თანაბრად ვართ, შეიძლება ითქვას. რაც შეეხება დემოკრატიას, აქ ახლა, მგონი, უკვე თურქეთსაც კი ვუსწრებთ... ასე რომ, ეს დისბალანსი არსებობს. თუ მცირე მთავრობის მიმართულებით წავალთ, მაშინ წარმატებას მივაღწევთ. ასე რომ, ვნახოთ.
– ეს, თავის მხრივ, შექმნის ძლიერ საშუალო კლასს?
– კი, შექმნის.
– და მაშინ პოლიტიკიდან რადიკალებიც გავლენ, რადგანაც ელექტორატს უფრო სტაბილურ და პროგრამებზე ორიენტირებულ პოლიტიკოსებზე ექნებათ აქცენტი, როგორიც, მაგალითად, იგივე „გირჩია“, ასე არ არის?
– კი, ეს შეცვლის მთელ პოლიტიკურ კლასს, „გირჩის“ მაგვარ პოლიტიკურ ძალებს უფრო მეტი მოსაჭიდი ექნებათ, იდეოლოგიურად უფრო დაიწრიტება, გამოჩნდება, ვინ მემარჯვენეა და ვინ – მემარცხენე. ახლა ხელისუფლებაში მოდიან და არ იცი, რას უნდა ელოდო მათგან. ერთს ამბობენ და ხელისუფლებაში მეორეს აკეთებენ.
– ჩვენნაირი განვითარებადი ქვეყნისთვის, მეორე მხრივ, რამდენად მნიშვნელოვანი ხდება მმართველი პარტიები იყვნენ როგორც მემარჯვენე, ისე მემარცხენე ელემენტების მატარებლები? თვალი რომ მივადევნოთ, ვნახავთ, რომ ისინი მემარჯვენეებიც იყვნენ და მემარცხენეებიც...
– ჩვენ გვჭირდება ეკონომიკური თვალსაზრისით მემარჯვენე რეფორმები, ეკონომიკის მეტი თავისუფლება... როცა რომელიმე პოლიტიკური პარტია ხელისუფლებაში მოდის ადგილობრივი ბიზნესისთვის, ინვესტორისთვის თავიდანვე გასაგები უნდა იყოს მათი თამაშის წესები...
– თქვენ სპეციფიკურ ჯგუფებზე გააკეთეთ აქცენტი, მე კი ელექტორატს ვგულისხმობ...
– მანდ პრობლემა გვაქვს, კი, მოთხოვნა პოპულისტურ და მემარცხენე რაღაცებზეა. მმართველ ძალას ყოველთვის უწევს, ამას ანგარიში გაუწიოს. ისეთი რაღაცები გააკეთოს, რაც ხელისუფლებაში ყოფნას გაუხანგრძლივებს...
ვნახოთ, რას იზამს ბახტაძე. ჩვენ ხომ მას არ ვიცნოთ. შეიძლება ჩვენ გვქონდა საშუალება, დავკვირვებოდით მას ფინანსთა მინისტრის ამპლუაში, თუმცა, პრემიერმინისტრობა უკვე ბევრ სხვა საკითხსაც მოიცავს. მაგალითად, ჩვენ გვაინტერესებს, როგორია მისი პოლიტიკა და ხედვა დეოკუპაციასთან დაკავშირებით, რას ფიქრობს ჟენევის ან აბაშიძე-კარასინის ფორმატზე. უამრავი სხვა თემაა, მაგალითად, ეკლესიის დაფინანსება ბიუჯეტმა უნდა გააგრძელოს თუ არა. გამიხარდება, თუ ბიუჯეტი სწორად დაიგეგმება. ვნახოთ, რას შემოგვთავაზებს ახალი პრემიერი.